Nowoczesny system wspomagania szkół

Rok szkolny 2012/2013 to pierwszy etap tworzenia nowoczesnego systemu wspomagania szkół i placówek. Jego budowa zakończy się za trzy lata - od 1 stycznia 2016 r. placówki doskonalenia nauczycieli, poradnie psychologiczno-pedagogiczne i biblioteki pedagogiczne mają być w pełni gotowe do wykonywania nowych zadań w zakresie wspierania pracy szkoły, w tym do tworzenia sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli i dyrektorów szkół.

Nowy system wspomagania ma opierać się na ścisłej współpracy tych trzech instytucji, które  mają wspólnie realizować działania związane z pomocą szkołom i placówkom. Celem tych działań będzie wprowadzanie trwałych zmian jakościowych w wybranych obszarach funkcjonowania szkoły. W nowoczesnym i efektywnym systemie wspomagania szkoły nacisk kładzie się na swego rodzaju samoświadomość szkoły, tj. jej zdolność do rozpoznania i nazywania potrzeb oraz umiejętność rozwiązywania problemów i wypracowywania optymalnych rozwiązań. Placówki doskonalenia nauczycieli, poradnie psychologiczno-pedagogiczne oraz biblioteki pedagogiczne mają wesprzeć szkołę w przeprowadzaniu takiej diagnozy, ustalaniu możliwych sposobów działania, realizowaniu działań, a także w ocenie efektów i opracowaniu wniosków.

Zdaniem MEN takie skoordynowane działanie – skrojone na miarę potrzeb danej placówki, szanujące jej podmiotowość i autonomiczność i nienarzucające gotowych rozwiązań – zapoczątkuje trwałe zmiany jakościowe w pracy szkoły, z korzyścią dla rozwoju dzieci i młodzieży, zgodnie z oczekiwaniami rodziców i lokalnego środowiska.


Rola poradni psychologiczno-pedagogicznych

Rozporządzenie MEN z dn. 01.02.2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 199) porządkuje zadania wykonywane dotychczas przez poradnie.

Nowe przepisy wyodrębniają cztery obszary aktywności tych placówek. Pierwszy to diagnozowanie dzieci i młodzieży – poradnia wydaje opinie i orzeczenia, wspomaga nauczycieli w zakresie pracy z dziećmi i rodzicami. Drugi obszar to udzielanie dzieciom, młodzieży i rodzicom bezpośredniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej – pracownicy poradni prowadzą terapie, grupy wsparcia, warsztaty, udzielają porad, mediują, interweniują w sytuacjach kryzysowych. Trzeci obszar to wspieranie wychowawczej i edukacyjnej funkcji szkoły – pracownicy podpowiadają nauczycielom, jak rozwiązać problemy wychowawcze, rozpoznać potrzeby uczniów i rozwijać talenty, współpracują ze szkołą przy udzielaniu uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, podejmują działania edukacyjne z zakresu profilaktyki uzależnień i ochrony zdrowia psychicznego. Do zadań poradni należy też właściwa organizacja kształcenia uczniów niepełnosprawnych. Formy realizacji tego zadania zostały w nowym rozporządzeniu opisane bardziej precyzyjnie. Poradnia wspólnie ze szkołą określa niezbędne warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, także z wykorzystaniem TIK, odpowiednio do potrzeb i możliwości ucznia niepełnosprawnego. Poradnie już teraz prowadzą specjalistyczną diagnozę dziecka, określają jego potrzeby edukacyjne i rozwojowe oraz wskazują warunki ich realizacji, formy terapii i rewalidacji, potencjalne możliwości, mocne strony dziecka. Chodzi o odpowiednie zaprojektowanie środowiska edukacyjnego oraz wsparcie merytoryczne dyrektora i nauczycieli pracujących z dzieckiem niepełnosprawnym, tak by proces uczenia był jak najbardziej efektywny.

Czwarty obszar aktywności poradni to wspomaganie szkół, przedszkoli i placówek. Przepisy precyzyjnie określają, na czym ma polegać to wsparcie. Należy je rozumieć jako zaplanowane działanie realizowane bezpośrednio w szkole lub placówce, mające na celu poprawę jakości jej pracy. Zakres wspomagania szkoły określono szeroko. Zgodnie z § 10 ust. 1 cyt. rozp. obowiązkiem poradni jest zaplanowanie i prowadzenie działań mających na celu poprawę jakości pracy szkoły w zakresie wynikającym z kierunków polityki oświatowej państwa, zmian wprowadzanych w systemie oświaty, wymagań stawianych szkołom, realizacji podstaw programowych, rozpoznawania potrzeb dzieci i młodzieży oraz indywidualizacji procesu nauczania i wychowania, wyników i wniosków nadzoru pedagogicznego, wyników sprawdzianu i egzaminów, a także – co bardzo ważne – innych potrzeb wskazanych przez przedszkole, szkołę lub placówkę.

Nowy system zakłada, że wspomaganie to proces ciągły, obejmujący kilka etapów: diagnozę potrzeb, zaplanowanie działań naprawczych, wdrożenie  zmian, ocenę efektów, opracowanie wniosków do dalszej pracy (por. § 10 ust. 2 cyt. rozp.). Poradnia ma towarzyszyć szkole na wszystkich etapach podnoszenia jakości pracy, nauczania i wychowania. To koniec podejścia incydentalnego, opartego na doraźnych, jednokrotnych działaniach czy krótkich formach szkoleniowych, które nie prowadziły do rozwoju szkoły jako całości.

Rola bibliotek pedagogicznych

Rozporządzenie z dn. 28.02.2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych bibliotek pedagogicznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 369) precyzyjniej opisuje zadania bibliotek pedagogicznych w zakresie wspierania pracy szkoły oraz lepiej odpowiada na aktualne wyzwania edukacyjne, takie jak choćby coraz szersze wykorzystywanie narzędzi informatycznych w nauczaniu/uczeniu się.

Zgodnie z § 1 ust. 2 cyt. rozp. do zadań wykonywanych przez biblioteki pedagogiczne należy gromadzenie, opracowywanie, ochrona, przechowywanie i udostępnianie użytkownikom materiałów bibliotecznych, organizowanie i prowadzenie wspomagania szkół i bibliotek szkolnych, prowadzenie działalności informacyjnej i bibliograficznej oraz inspirowanie i promowanie edukacji czytelniczej i medialnej.

Z punktu widzenia wsparcia pracy szkoły najważniejsze są dwa pierwsze obszary aktywności bibliotek. Zdaniem resortu w czasach szybkich zmian w edukacji, kiedy efektywność nauczania w dużej mierze zależy od umiejętności dostosowania się do nowych wymagań, biblioteki pedagogiczne powinny być dla szkół sui generis przewodnikiem. Potencjał tkwiący w sieci bibliotek, ich wieloletnie doświadczenie i wykwalifikowana kadra mogą być wykorzystane w podnoszeniu jakości pracy szkół i nauczycieli. Jednym z podstawowych zadań bibliotek powinno być udzielanie szkołom i placówkom niezbędnych informacji na temat zmian wprowadzanych w systemie oświaty, w tym zmian prawnych, oraz pomoc w ich wdrażaniu. Dlatego wśród zadań bibliotek wymienia się gromadzenie i udostępnianie materiałów dotyczących kierunków polityki oświatowej państwa, literatury przedmiotu dotyczącej udzielania dzieciom i młodzieży oraz rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a także literatury niezbędnej w procesie doskonalenia zawodowego nauczycieli i realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych.

Nowe regulacje opisują, na czym polega organizowanie i prowadzenie wspomagania przez biblioteki publiczne (§ 1 ust. 2 pkt 2 cyt. rozp.). Szczególny nacisk położono na wsparcie szkół w wykorzystaniu nowoczesnej technologii informacyjno-komunikacyjnej (TIK) w edukacji. Biblioteki mają w większym niż dotąd stopniu wspomagać nauczycieli w nabywaniu i rozwijaniu  kompetencji cyfrowych. Chodzi o umiejętność praktycznego wykorzystania innowacyjnych metod nauczania na lekcjach i zajęciach pozalekcyjnych, a także o aktywne korzystanie z platform edukacyjnych czy e-learningowych  kursów samokształceniowych. Ponadto zadaniem biblioteki pedagogicznej będzie wspomaganie szkół w zakresie zarządzania biblioteką szkolną. Zakres wspomagania szkół został określony podobnie jak w przypadku poradni psychologiczno-pedagogicznych. Punktami odniesienia są tu kierunki polityki oświatowej państwa, wyniki i wnioski nadzoru pedagogicznego, wymagania stawiane szkołom, wyniki egzaminów zewnętrznych, podstawy programowe i wreszcie – inne potrzeby zgłaszane przez samych dyrektorów i nauczycieli. Także w przypadku bibliotek pedagogicznych wspomaganie ma charakter ciągłego procesu, obejmującego rozpoznanie potrzeb, ustalenie sposobów działania, zaplanowanie form wspomagania i ich realizację oraz wspólną ocenę efektów i opracowanie wniosków. Biblioteki pedagogiczne mają dostęp do wyników i wniosków nadzoru pedagogicznego. Zgodnie bowiem z § 17 pkt 1 rozp. MEN z dn. 07.10.2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. Nr 168, poz. 1324) organ sprawujący nadzór pedagogiczny wspomaga szkoły i placówki w szczególności przez przygotowywanie i podawanie
do publicznej wiadomości na stronie internetowej organu analiz wyników sprawowanego nadzoru pedagogicznego, w tym wniosków z ewaluacji zewnętrznych i kontroli.
Na podstawie informacji udostępnionych przez kuratorium oświaty pracownicy biblioteki mogą przeprowadzić diagnozę potrzeb szkoły i opracować plan działań naprawczych.