Wcześniej po nowemu,

O tym, jak działania Kuratorium Oświaty w Bydgoszczy wyprzedzały zmiany w formule wspomagania szkół i placówek.

Po pierwsze jakość ,,Od diagnozy do efektu” i ,,Jak poprawić efekty kształcenia?”  

,,Od diagnozy do efektu”  i ,,Jak poprawić efekty kształcenia?” – pod takimi hasłami odbywały się w październiku i listopadzie 2011 r. oraz  w maju i czerwcu 2012 r.  debaty zorganizowane przez Kuratorium Oświaty w Bydgoszczy poświęcone efektom kształcenia w szkołach  województwa kujawsko-pomorskiego. Głównym celem 28 spotkań inicjowanych i organizowanych przez Kuratorium Oświaty i Kujawsko-Pomorskie Centrum Edukacji Nauczycieli była diagnoza sytuacji  -  określenie przyczyn niskich  efektów kształcenia - oraz zaproponowanie systemowych działań, zmierzających do poprawy wyników.

Debaty organizowane w 2011 roku były skierowane do dyrektorów przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów i liceów wszystkich powiatów województwa kujawsko-pomorskiego. Oprócz zagadnień związanych z efektami kształcenia dotyczyły m.in. diagnozy  rozwoju  dziecka w planowaniu  pracy wychowawczo - dydaktycznej   w przedszkolu i szkole podstawowej, ewaluacji zewnętrznej w praktyce, klasyfikowania i promowania uczniów, organizacji egzaminów poprawkowych oraz przyjmowania do szkół dzieci powracających z zagranicy.

Spotkania pod hasłem ,,Jak poprawić efekty kształcenia?” dotyczyły szkół powiatów wąbrzeskiego, lipnowskiego, nakielskiego, żnińskiego i świeckiego, w których osiągnięto najniższe wyniki egzaminów zewnętrznych. Uczestnicy debat - rodzice, uczniowie, nauczyciele i dyrektorzy- zastanawiali się nad przyczynami niskich wyników osiąganych przez szkoły danego powiatu. Zadaniem każdej grupy było określenie przyczyn  słabych efektów kształcenia  zarówno w działaniach i pracy szkoły oraz  po stronie uczniów i środowiska, w którym funkcjonują. Starano się również przedstawić kierunki zmian oraz sposoby polepszenia wyników we wskazanych obszarach.

Propozycje działań wypracowane w grupach panelowych przez dyrektorów, nauczycieli, rodziców i uczniów reprezentujących gimnazja wymienionych powiatów są przedmiotem analizy  zespołu składającego się z przedstawicieli Kuratorium Oświaty w Bydgoszczy oraz Kujawsko-Pomorskiego  Centrum Edukacji Nauczycieli.  Wnioski ze spotkań oraz planowane formy i kierunki  wspierania szkół zostaną przekazane dyrektorom, nauczycielom, uczniom i rodzicom szkół województwa kujawsko-pomorskiego oraz ośrodkom kształcenia nauczycieli.

W spotkaniach uczestniczyła pani Anna Łukaszewska, Kujawsko-Pomorski Kurator Oświaty oraz pan Andrzej Siemianowski, Kujawsko-Pomorski Wicekurator Oświaty. Pod względem merytorycznych debaty przygotowała pani Jolanta Metkowska, dyrektor Wydziału Wspomagania Edukacji.

Planowanie, koordynacja oraz określanie kierunków działań było zadaniem powołanego w Kuratorium Oświaty w Bydgoszczy  w 2011 roku  Forum Otwartej Dyskusji Oświatowej, które stanowiło platformę wymiany doświadczeń i rozwiązań związanych z funkcjonowaniem szkół i placówek oświatowych w obszarach kształcenia, zarządzania, wychowania i opieki. Głównym zadaniem Forum stało się  wspieranie szkół i placówek oświatowych w zakresie podnoszenia efektów kształcenia oraz wypracowanie skutecznego modelu oddziaływań w dziedzinach wymagających diagnozy i pomocy. 

Międzypowiatowe konferencje na temat jakości edukacji

,,Jak poprawić efekty kształcenia?” – pod takim hasłem odbywały się w pierwszej połowie marca konferencje zainicjowane i zorganizowane przez Kuratorium Oświaty w Bydgoszczy poświęcone efektom  kształcenia w liceach ogólnokształcących województwa kujawsko-pomorskiego. Głównym celem spotkań zorganizowanych Radziejowie, Bydgoszczy, Grudziądzu, Tucholi i Toruniu  była diagnoza sytuacji w obszarze wyników egzaminów zewnętrznych, określenie czynników mających wpływ na efekty kształcenia oraz zaproponowanie systemowych działań wspomagających pracę szkół. W debatach wzięli udział dyrektorzy liceów ogólnokształcących,  przedstawiciele organów prowadzących oraz konsultanci i doradcy ośrodków kształcenia nauczycieli. W spotkaniach uczestniczyła pani Anna Łukaszewska,  Kujawsko-Pomorski Kurator Oświaty oraz pan Andrzej Siemianowski, Kujawsko-Pomorski Wicekurator Oświaty. Wśród zagadnień związanych z efektami kształcenia podejmowano tematy dotyczące m.in. pracy z uczniem zdolnym, wdrażania reformy programowej, wniosków z nadzoru pedagogicznego w obszarze ewaluacji. Istotnym wątkiem były kwestie związane z rzetelnym, obiektywnym mierzeniem efektów kształcenia, ze szczególnym uwzględnieniem wskaźnika EWD Edukacyjnej Wartości Dodanej.

Wymiana poglądów, żywa i merytoryczna dyskusja zaowocowała sformułowaniem wielu wniosków. Wystąpienia zaproszonych gości, prezentacje i wypowiedzi uczestników konferencji i wskazują następujące kierunki działań:

W obszarze ewaluacji wskazano wiele obszarów i czynników, które mają największy wpływ na efekty kształcenia. Za szczególnie ważne uznano wskaźniki z obszaru procesy, zwłaszcza spełnienie wymagań: „Procesy mają charakter zorganizowany” i „Prowadzone są działania służące wyrównywaniu szans edukacyjnych”. Na podstawie przeprowadzonych ewaluacji przedstawiono następujące wnioski:

• W szkołach analizuje się wyniki egzaminów, analiz tych dokonują zespoły nauczycieli
  w celu oceny skuteczności kształcenia i poprawy efektywności,
• Prowadzona jest analiza ilościowa i jakościowa  wyników egzaminu maturalnego
  z wykorzystaniem  różnych metod,
• Szkoły kształtują u uczniów umiejętności  rozwiązywania problemów i prezentacji zadań,  samodzielność, autonomiczność w podejmowaniu różnorodnych aktywności na rzecz własnego   rozwoju i rozwoju szkoły, 
• Uczniowie znają obowiązujące  normy społeczne,  natomiast poziom respektowania jest zróżnicowany,
• Szkoły tworzą bogatą ofertę  zajęć dodatkowych,
• Modyfikowane są metody, formy pracy, wynikowe  plany nauczania i plany zajęć dodatkowych,
• W celu poprawy efektywności kształcenia należy wykorzystywać opinie uczniów
  z zakresie doboru i  metod pracy wspomagającej  ich zainteresowania i motywację,
• W celu podniesienia wyników kształcenia należy podejmować systemowe działania ograniczające absencję uczniów.

W czasie konferencji przedstawiono również wnioski z wdrażania podstawy programowej w liceach ogólnokształcących. Przede wszystkim zwrócono uwagę na problemy w organizacji kształcenia w klasie I w roku szkolnym 2012/2013. Najczęściej wymieniano następujące kwestie:

• Większość ankietowanych negatywnie oceniła zredukowanie w liceum do minimum przedmiotów przyrodniczych, które, ich zdaniem spowoduje, że ¾  populacji licealistów będzie kończyło naukę fizyki lub geografii w wieku 16 lat,  tj. po pierwszej klasie liceum,
• Podnoszono również problem słabego przygotowania absolwentów gimnazjum. Zdaniem respondentów do klas pierwszych w założeniu mieli przyjść uczniowie znajdujący się
  w trakcie czteroletniego kursu nauczania z większości przedmiotów, rzeczywistość pokazuje, że młodzież nie została zaopatrzona na etapie gimnazjum w odpowiednią wiedzę, która miała być podstawą do nauki w liceum. W praktyce w wielu przypadkach dużą część czasu należy poświęcić na uzupełnienie braków z gimnazjum,
• W przypadku oddziałów złożonych z uczniów zdolnych realizacja przedmiotów tylko
  i wyłącznie w zakresie podstawowym przez cały pierwszy rok nauki wydaje się pozbawiona sensu. Uczniowie ci są w stanie opanować materiał w znacznie krótszym czasie i chcieliby mieć możliwość rozpoczęcia nauki wybranych przedmiotów w zakresie rozszerzonym szybciej niż dopiero w drugiej klasie,
• Jedna godzina  lekcyjna w tygodniowym planie zajęć z wielu przedmiotów w klasie I nie pozwala na efektywne utrwalenie wiedzy i umiejętności uczniów.
• Zgłaszano również problemy z wyrównaniem poziomu wiedzy i umiejętności uczniów
  z różnych gimnazjów, szczególnie na zajęciach o 30 godzinnym wymiarze w cyklu nauczania.
• Istnienie w placówce jednego oddziału ogranicza możliwości wyboru większej liczby przedmiotów na poziomie rozszerzonym w klasie drugiej,
• Często podnoszonym problemem był również utrudniony wybór podręczników
  w czasie przewidzianym przez przepisy prawa; do szkoły trafiały próbki podręczników, a nie kompletne egzemplarze.
• Zdaniem wielu ankietowanych dyrektorów najwięcej problemów w organizacji kształcenia sprawiła maksymalna tygodniowa liczba godzin przeznaczonych na realizację obowiązkowych zajęć edukacyjnych w każdej klasie. Uznano, że utrudnia ona organizację nauczania, która spełnia oczekiwania najbardziej uzdolnionej młodzieży.

Istotnym wątkiem poruszanym w czasie konferencji były kwestie związane z rzetelnym, obiektywnym mierzeniem efektów kształcenia, ze szczególnym uwzględnieniem wskaźnika EWD Edukacyjnej Wartości Dodanej. W obszarze wskaźników jakości kształcenia sformułowano następujące wnioski.

• Edukacyjna Wartość Dodana wraz z wynikiem egzaminu maturalnego nie wystarczają do pełnego opisu jakości (efektywności)  kształcenia i ogólniej  jakości szkolnej edukacji,
• Obecnie obliczana EWD edukacyjna wartość dodana dla liceów ogólnokształcących wymaga istotnego  doskonalenia. W analizie wyników egzaminów należy uwzględniać kontekst, który pomija  EWD,
• W sytuacji, gdy uczniowie z wyższymi wynikami na egzaminach gimnazjalnych
  na ogół silnie wpływają pozytywnie na edukacyjną wartość dodaną a uczniowie z niskimi wynikami na egzaminach gimnazjalnych wpływają na ogół  negatywnie można podnosić wartość dodaną szkoły przez inne (w tym naganne) działania niż podnoszenie jakości edukacji, np. przez: pozbywanie się ze szkoły uczniów najsłabszych (uczniowie rezygnują z nauki ze względu na bardzo wysokie wymagania i brak wsparcia), zniechęcanie najsłabszych uczniów do zdawania matury,
• W analizie należy uwzględniać specyfikę szkoły i świadome wybory uczniów
• Warto ustalać własne wskaźniki i obserwować ich zmiany

W związku z kwestiami efektów kształcenia podjęto problem uczniów zdolnych. Podkreślano, że działalność uczniów zdolnych charakteryzuje się specyficznymi właściwościami, związanymi nie tylko z funkcjonowaniem poznawczym, ale i osobowościowym. Stereotypowe przekonanie, że osoby zdolne nie potrzebują wsparcia, wydaje się być pozbawione podstaw. Ucznia zdolnego charakteryzuje: wysoki iloraz inteligencji, kreatywność, twórczość innowacyjna, oryginalność myślenia, otwartość, podejmowanie ryzyka, wrażliwość i bogata emocjonalność, łatwość osiągania sukcesów, skuteczność rozwiązywania problemów, zdolność analizy i syntezy, posiadanie pasji, konsekwencja w realizowaniu określonych celów. Uczeń zdolny to perfekcjonista, prezentujący  sposób myślenia typu: wszystko albo nic. Takie podejście do życia prowadzi do ciągłego stresu, który towarzyszy nierealistycznym, trudnym do zrealizowania  planom.

Gospodarze spotkań, prelegenci, zaproszeni goście, podnosili wiele innych kwestii, z których najistotniejsze jest przekonanie, że:

• Osiąganiu celów kształcenia dobrze sprzyja zorganizowany system monitorowania realizacji programów nauczania (podstawy programowej),
• Umożliwienie wyboru rozszerzeń w klasie II lub w klasie I po pierwszym semestrze  sprzyja trafności wyborów rozszerzeń przez uczniów,
• Udział uczniów klas starszych w procesie doradzania wyboru ścieżek kształcenia jest dobrze przyjmowany przez uczniów klas pierwszych i pozytywnie wpływa na trafność podejmowanych decyzji,
• Nauczanie historii może odbywać się nie tylko w ramach przedmiotów – dobre efekty przynosi także stosowanie innych form, np. szkolne uroczystości, szkolne muzea, rekonstrukcje itp.
• Jakość kształcenia zależy w dużym stopniu od zakresu i jakości pomocy psychologiczno – pedagogicznej,
• Na jakość edukacji silnie wpływają innowacyjne, wzmacniające motywację wewnętrzną  metody kształcenia oraz zróżnicowana oferta zajęć pozalekcyjnych rozwijających zainteresowania i uzdolnienia,
• Warto szeroko stosować w liceach ogólnokształcących metodę projektu.

Ponadto przedstawiciele ośrodków kształcenia nauczycieli byli zgodni, że należy, propagować nowy system wspomagania szkół i placówek, kontynuować działania w celu  opracowania rocznego planu wspomagania, dokonywać systematycznej analizy realizacji ewaluacji wewnętrznej w celu opracowania wniosków i ich wdrażania. 

Szansę rozwoju swoich szkół dyrektorzy liceów upatrują  przede wszystkim w doskonaleniu kompetencji metodycznych nauczycieli, w optymalnej organizacji pracy szkoły, w zapobieganiu niskiej frekwencji uczniów na zajęciach szkolnych oraz  w szczególności w wykorzystaniu wspierającej funkcji oceniania wewnątrzszkolnego. Zdaniem uczestników konferencji spotkania te dały również możliwość wymiany doświadczeń z zakresu zarządzania oświatą samorządową w szkolnictwie ponadgimnazjalnym oraz były doskonałą okazją do przedstawienia stanowiska na temat wdrażanych  i proponowanych zmian w liceach ogólnokształcących.